By Spekülatif kurguda ustalaşan kalemini, güncel bir Amerikan iç savaşında geçen bir foto muhabirlik hikayesi anlatmak için kullanan Alex Garland, Civil War ile bizlere geçtiğimiz yılın en ilginç eserlerinden birini sunmuştu. Ne var ki, filmin foto muhabirliğin farklı evrelerine, gerçeği belgeleme dürtüsüne ve medyanın güncel toplumsal rolüne odaklanan anlatısı, ne eleştirmenler ne de izleyiciler tarafından anlaşılabildi. A24 filmleri arasında 50 milyon dolarlık bütçesiyle parlayan film; yeterince politik olmayışı üzerinden eleştirilse de, dünya çapında yaklaşık 130 milyon dolarlık bir gişe geliri toplamayı başardı. Ayrıca bugün Warfare ile meyvesini veren bir ortaklığın da zeminini attı.
Garland, Civil War çekimleri esnasında askeri konularda danışmanlık sağlaması için birlikte çalıştıkları Ray Mendoza ile yakın bir arkadaşlık kurdu. Eski Amerikan komandosu ve belgesel yapımcısı Mendoza, 2006’da Irak’ta katıldığı bir operasyona dair anılarını Garland’la paylaşınca Warfare fikrinin temelleri de atılmış oldu. Bu kez yönetmen koltuğunu Mendoza ile paylaşan Garland, Warfare ile izleyicilere neredeyse belgesel sadeliğinde, fakat fazlasıyla rahatsız edici bir savaş anlatısı sunuyor. Tıpkı Civil War gibi, ana kaygısı politik bir mesaj vermek olmayan, zafer ya da kahramanlık gibi büyük kelimelerle ilgilenmeyen film, seyircisinin zihninde yankılanan tek bir soruyla kapanıyor: “Neden?”
Tercih Ettiği Konuyu Nasıl Anlatıyor?
Filme dair eleştirilerin başında, anlatının Amerikan askerlerinin gözünden kurulması ve Iraklı sivillerin arka planda kalması geliyor. Fakat ben bu yaklaşımın, herhangi bir esere eleştirel yaklaşılmaya çalışılırken karşılaşabilecek yaygın hatalardan biri olduğunu düşünüyorum. Bir eseri eleştirirken yaratıcıların neyi anlatmayı tercih ettiği üzerinden ilerlemek, hem tartışmayı kısır bir döngüye hapsediyor hem de eserin gerçek odağının değerlendirilmesini engelliyor. Warfare, konu aldığı kişilerin deneyimleri üzerinden şekillenen bir film. Haliyle olay örgüsünü o kişilerin belleğinde yer ettiği şekilde anlatmayı seçiyor.
Garland, yaşananlara uzaktan bakmak ve büyük resme odaklanmak yerine sahici olmakla ilgileniyor. Amerika’nın neden Irak’ta olduğunu, siyasi dengeleri, tarafların pozisyonunu ya da haklılık paylarını anlatma derdinde değil. Tam tersine, askerlerin deneyimi dışındaki tüm etkenleri yok sayarak olayların fiziksel ve psikolojik gerçekliğine yaklaşmaya çalışıyor. Filmin teknik tarafta verdiği tüm kararlar, bu yaklaşımı destekliyor. Fazlasıyla etkileyici bir ses kurgusuna sahip olan Warfare, müzik kullanmıyor. Diyaloglar kısa ve sonuç odaklı, mizansenler sade, kamera daima olanları en net görebileceğimiz pozisyonda. Her şey, sanki “yaşanmış bir olayın yeniden canlandırması” (reenactment) havasında yansıtılıyor. Kaldı ki, her biri rolünün hakkını veren oyuncular da doğaçlama yapmayı tercih etmemelerinin nedenini buraya bağlıyor. Hem canlandırdıkları rollerdeki gerçek kişilerle kolaylıkla iletişime geçebilmek hem de yaşananları değiştirerek onların anılarına haksızlık etmemek için son derece planlı bir yaklaşım benimsediklerini dillendiriyorlar.
Tam Ortadan Ayrılmış Bir Film
Warfare, yaklaşık 95 dakikalık süresi içinde adeta eşit uzunlukta iki ayrı parçaya ayrılıyor. İlk yarıda Amerikan özel kuvvetler askerlerinin profesyonelliğine tanıklık ediyoruz. Hedef belirleniyor, ev ele geçiriliyor, güvenlik sağlanıyor. Tüm süreç adeta bir Call of Duty görevi oynuyormuşçasına pürüzsüzce ilerliyor. Fakat filmin tam ortasında yaşanan bir kırılma, izleyicinin kapıldığı illüzyonun yıkılmasını sağlıyor ve ton bir anda değiştiriyor. Film; başta Will Poulter’ın canlandırdığı ekip lideri olmak üzere tüm askerlerin yüzünden silinen soğukkanlılık, kameranın daha yakın ve grafik şiddet göstermekten çekinmeyen planlara geçişi ve ses mühendisliğindeki hassasiyetle savaşın kaosunu izleyiciye olabilecek en çarpıcı şekilde aktarıyor. Warfare, bu kırılmayla birlikte bir operasyon anlatısından çıkıp kaçış gerilimine dönüşüveriyor. Konuşlandıkları evden sağ çıkma çabası, tüm hikâyenin ağırlığını taşıyor.
Filmin öznesi olan Amerikan müfrezesinin film boyunca yaşadıklarının anlamsızlığı, başlı başına bir mesaj taşıyor. Neredeyse gerçek zamanlı akan 95 dakikanın sonunda, bir bölgeyi ele geçirmek ve ardından ele geçirilen bölgeden kaçmaya çalışmak dışında pek de bir şey yaşanmıyor. Filmin sonunda sorulan “Neden?” sorusu, film boyunca izleyici olarak sizin de kafanızda dolanıyor ve sizi alabildiğine gerçekçi bu filme farklı bir gözle bakmaya davet ediyor.
Yorum Yine İzleyiciden Bekleniyor
Garland’ın Civil War için verdiği röportajlarda tüm cevapları açıkça izleyiciye sunan filmler çekmekle ilgilenmediğini dinlemiştik. Warfare’da da bu yaklaşımın devam ettiğini söyleyebiliriz. Filmin politik bir mesaj iletmekle ilgilenmediği doğru, ama bildiği hikayeyi anlatmayı tercih ettikleri için yönetmenleri suçlamak da anlamsız. Kaldı ki Warfare, aynı döneme dair çekilmiş popüler pek çok filmin aksine, Amerikan askerlerine sempati duymamızı sağlayacak dramatik müzikler, kişisel arka plan hikâyeleri ya da kahramanlık anlatıları sunmaya da yanaşmıyor.
Filmdeki Iraklı ailenin “arka plan dekoru” gibi durduğu eleştiri, tümüyle yersiz değil. Yaşananların en çarpıcı kısmının o ailenin deneyimi olduğu ve onların hikâyesi anlatılsa çok daha farklı, belki daha etkileyici bir film izleyeceğimiz de doğru. Ama Warfare onların hikâyesi değil. Bu nedenle bu noktadaki eleştiriler, anlatılmayanı talep etmek yerine anlatılanın nasıl kurulduğuna odaklanmalı.
Anılara Referansla Teknik Yeterlilik El Ele
Film boyunca kullanılan gerçekçi ses tasarımı; izleyicinin her tıkırtıya, her nefese ve her yankıya odaklanmasını sağlıyor. Müzik tarafından bastırılmayan sesler seyirciyi filme çekiyor, bizi de o atmosferin bir parçası yapıyor. Görüntü yönetimi ise savaş filmlerinden alıştığımız estetikle hiç ilgilenmeyen, belgesel sadeliğinde bir yaklaşım benimsiyor. Biz de askerlerle birlikte gözlerimizi kısmaya, nefesimizi tutmaya, olanları onların gözünden deneyimlemeye başlıyoruz.
Gerçek bir askeri eğitim sürecinden geçen oyuncu kadrosunun abartısız performansları da yaşananların ağırlığını daha net hissetmemizi sağlıyor. Oyunculardan bazılarının oynadıkları kişilerle tanışması, diyaloglara yansıyan sadelikte ve jestlerdeki gerçeklikte kendini gösteriyor. Ortada bir “oyunculuk performansı” değil, bir yeniden canlandırma var. Filmin kapanış jeneriğinde oyuncuların oynadıkları rollerdeki gerçek kişilerin fotoğraflarıyla birlikte sunulması da bu yaklaşımın bir kez daha altını çiziyor.
Warfare; büyük laflar etmeyen, gösterişli sahnelere başvurmayan ama yine de gerçekliğiyle izleyicisini sarsmayı başaran bir film. Savaşın mutlak kaosunu, öznel ve dar bir pencereden sunarak gösterdiklerinin etkisini daha da ağırlaştırıyor. Filmin sonunda cevap bulamayan Iraklı annenin “Neden?” sorusu, izleyicinin alması gereken yegane mesajı iletmeye yetiyor. Garland ve Mendoza bu soruya cevap vermiyor; çünkü o soru cevaplanmak için değil, yankılanması için soruluyor. Warfare, Alex Garland’ın sinemayı bırakma kararını yok sayışını anlamlı kılan bir film. Gerçekliğiyle rahatsız eden, anlatmadıklarını da düşündürebilen bir eser.
Tuncer Haydarlar‘ın diğer yazılarına ulaşmak için buraya tıklayınız.
Daha fazlası için bizi Youtube, Twitter ve Instagram aracılığıyla takip edebilirsiniz.
Yorumlar