By Dünya prömiyerini 77. Cannes Film Festivali’nde, Türkiye prömiyerini de Filmekimi’nde yapan Bird geçtiğimiz günlerde MUBI’de gösterime girdi. Filmin hem yönetmenliğini hem de senaristliğini Andrea Arnold yapıyor.
Arnold’un filmleri genellikle “tuhaf” filmlerdir. Bu filmler genellikle gerçekdışı ögelerin cesurca ama yersiz olmayacak şekilde kullanıldığı filmler olur. Bird de pek çok açıdan diğer filmlerine benziyor. Öyle ki sadece büyülü gerçekçiliğe yakın temaların kullanılmasıyla değil müzik kullanımıyla da eski filmlerini anımsatıyor. Özellikle müziğin kullanışıyla filmde sık sık American Honey filmini anımsıyoruz.
Bird tüm bunların yanında coming of age türünün bir örneği. Yazılarımda genellikle bahsi geçen filmin türü neyse o türü sevdiğimi söylerim. Bu gerçekten de doğrudur. Zaten o türü sevdiğim için o filmi izlemiş, filmi sevdiğim için de yazısını yazmışımdır. Fakat coming of age filmlerin yeri gerçekten bende bambaşkadır. Onun için filmin incelemesine geçmeden önce bu türe biraz olsun yakından bakmak gerektiğini düşünüyorum.
Bu yazı film hakkında spoiler içerebilir.
Coming of Age Filmlere Genel Bir Bakış
Türkçeye “büyüme hikâyeleri” gibi bir anlamda çevrilen comig of age filmleri bireylerin büyüme, olgunlaşma ve kendini keşfetme sürecini anlatan yapımlardır. Genellikle gençlik dönemindeki karakterlerin hayatına odaklanan bu tür, fiziksel, duygusal ve sosyal değişimlerin merkezde olduğu hikâyelerle dikkat çeker. Bu filmler, kimlik arayışı, zorluklarla yüzleşme, aile veya toplumla çatışmalar gibi evrensel temaları işler ve izleyicilere derin bir duygusal bağ sunar. İzleyiciler, ana karakterlerin yolculuklarında kendilerinden bir şeyler bularak bu hikâyelerle özdeşleşir.
Bu tür filmler, genellikle karakter gelişimine odaklanır. Ana karakter, film boyunca bir olay veya deneyim aracılığıyla önemli bir değişim ya da olgunlaşma sürecine girer. Aşk, dostluk, aile bağları, toplumsal baskılar, özgüven, cinsellik ve hayal kırıklıkları gibi temalar işlenir. Hem genç hem de yetişkin izleyicilere hitap eden bu yapımlar, özellikle yetişkinlerde nostaljik duygular uyandırır. Bağımsız sinema tarzında çekilen filmler ise kişisel hikâyeler ve duygusal derinlikleriyle bu türün en etkileyici örneklerini oluşturur.
Coming of age filmleri, insan doğasının evrensel yanlarını keşfetmek ve bireylerin yaşamlarının farklı evrelerini anlamalarına yardımcı olmak için güçlü bir araçtır. Bu tür, büyüme sürecinin zorluklarını anlamayı ve kişisel gelişimle empati kurmayı sağlar. Dolayısıyla izlerken genellikle karakterle özdeşlik kurmamızı sağladığı için seyirci olarak bu filmleri çok severiz.
Bu türün örnekleri arasında The 400 Blows (1960), Kes (1969), The Return (2003), Mouchette (1967) ve Ratcatcher (1999) gibi kült filmler vardır. Daha yakın örneklerine bakacak olursak da Capernaum (2018), Close (2022), Monster (2023), Heartstone (2016) ve Aftersun (2022) gibi yapımlar öne çıkar.
Peş peşe sıraladığım bu filmler hem daha yakın dönem hem de kült olanlar açısından aklıma gelen ilk filmler. Bu türde çok daha fazla film sayabilirim ve bu saydığım filmlerin hemen hepsini çok severim.
Paramparça Aşklar ve Çocuklar
Bird tıpkı diğer coming of age filmler gibi merkezine küçük bir kızı alır. 13 yaşındaki Bailey (Nykiya Adams) annesi ve babası ayrı bir kızdır. Aile hayatına dair önce babası Bag (Barry Keoghan) ile tanışırız. Bag’in gerçekten Bailey’nin babası olduğuna inanmamız zaman alır çünkü o da oldukça gençtir. Kısa süre içinde Bag’in evlenip çocuğu olduktan sonra çocuğuyla beraber büyüdüğünü anlarız. Aslında Bag çocuklarını önemseyen bir adamdır ama biraz fazla “serseri” biridir. Vücudundaki abartılı dövmeleri, henüz üç aydır tanıştığı bir kadınla evlenmeye kalkışması bunun anlaşılması için önemli ipuçlarıdır. Bailey kendisine evlenmek için düğün parasını nereden bulacağını sorduğunda babasının cevabı çok tuhaftır. Babası Bailey’e bir kurbağasının olduğunu, “sakin ve huzurlu” müzikler dinletildiğinde pahalı bir sıvı salgıladığını söyler. Güya Bag bu sıvıyı satıp kazandığı parayla düğün yapacaktır.
Öte taraftan Bailey’nin annesine baktığımızda o da şehrin diğer köşesinde oldukça zor bir adamla evlidir. Üvey babası kaba saba, tam bir kadın düşmanı, insanı dehşete düşürecek kadar iğrenç bir adamdır. Bailey’nin kardeşleri de vardır. Bu kardeşler de genellikle annesi ve iğrenç üvey babasının yanında yaşarlar.
Tüm bunları öğrenmemiz filmin ilk çeyreğine yayılır. Bailey bu aile yapısı içinde, ki buna ne kadar aile denilebilirse, yaşamaya çalışır. Bu kadar kargaşanın ve zor insanın içinde Bailey’nin karşısına Bird (Franz Rogowski) isimli bir adam çıkar. Halihazırda Bailey zaten kuşlardan çok hoşlanıyordur. Karşısına çıkan bu adamın adının da Bird olması bu yabancıya karşı bir sempati duymasını sağlar.
Evliliklerin yıkılmış, mutsuzluğun yaygın bir normallik olduğu bu hikâyede sadece Bailey değil tüm çocuklar mutsuzdur. Çocukların neredeyse tamamının hikâyesini 13 yaşında bir kız çocuğu üzerinden anlatır Arnold. Bunu yaparken de en sevdiği hayvan ile empati kurmasını sağlar. Bu durum seyircinin de karakterle empati kurmasına yardımcı olması açısından iyi bir yöntem. Zira filmde “Bird-Bailey-seyirci” zincirlemesi kuruluyor. Yani bizim seyirci olarak Bird’e ulaşabilmemiz için Bailey’e ihtiyacımız var.
Gerçeküstü Karakter ve Olaylar
Bir kuş ile yakınlık kurarak etrafındaki dünyadan kurtulma hikâyesi şüphesiz Ken Loach’un Kes filmine bir saygı duruşu. Ancak Arnold’un 50 yıldan sonra aynı temayı anlatabilmek için gerçeküstü karakterler kullanması da yenilikçi (ve hatta belki de gerekli) bir yöntem. Bu açıdan Andrea Arnold coming of age türünü iyi özümsemiş bir yönetmen.
Filme Bird dahil olduktan sonra Bird ile Bailey’i birbirine “bağlamamız” gerekiyor. Sonuçta bu iki karakterin aslında aynı karakter olduğunu, hatta hikâyelerinin de çok benzer olduğunu fark etmek çok da zor değil.
Filmin bir bölümünde Bird, ailesinin yakınlarda bir binada yaşadığını ama onların çocuğu olduğunu bilmediklerini söylüyor. İkili yola çıkıyor ve Bird’ün ailesine ulaşıyor. Bird’ün babası Skate (James Nelson-Joyce) neredeyse Bailey’nin üvey babasına benzer bir adam çıkıyor. Filmin bu sahnelerinde Bailey’nin aslında var olan ailesini tıpkı Bird gibi bulamadığını hissediyoruz. Bird buluyor ama ailesini ikna edemiyor. Bailey ailesini biliyor ama o kadar dağınık bir aile ki aslında yok.
Üst üste gelen bu benzerlikler Bird’ün acaba Bailey’nin doppelgänger hali mi diye düşünmeme neden oldu. Çünkü “Bird diye bir karakter aslında yoktu, sadece Bailey’nin kafasında yaşayan hayali bir karakterdi” deseler çok da itiraz etmem sanırım. Bir de film boyunca kanlı canlı karşımızda dursa da bir dizi “tuhaflık” Bird’ün gerçekliğinden şüphe etmemize neden oluyor.
Filmin son çeyreğine geldiğimizde Bird’ün artık tamamen büyülü gerçekçilik ürünü bir karakter olduğunu görüyoruz. Fiziksel olarak da bir değişime uğrayan Bird filmin bitmesine daha çok varken uçup gidiyor. Belki de filmdeki görevini tamamlayan kuş (neyse ki Kes’deki gibi tamamlamıyor görevini) hikâyeden çıkıyor.
Sakin ve Dingin Bir Anlatım
Bir filmde en sevmediğim şeylerden biri de aceleci olmasıdır. Ritminin hızlı ya da temposunun yüksek olmasından bahsetmiyorum. Bir hikâyeyi alıp hızlıca anlatmaya çalışıp hikâyesini yüzeysel anlatmasından bahsediyorum. Böyle filmler bana sanki birbirinin devamı hikâyelerin anlatıldığı “reklamlar” izliyormuşum hissi verir. Bundan da çoğu zaman keyif almam.
Bird bu hataya hiçbir bölümünde düşmüyor. Başından sonuna sakin bir anlatımı var. Bunu da anlamadığım bir yöntemle yapıyor. Aslında filmin içerisinde belirgin bir şekilde olmasa da birkaç farklı hikâye anlatılıyor. Bailey’nin hikâyesi, Bird’ün hikâyesi, Bug’ın hikâyesi ve üvey annesinin hikâyesi ayrı ayrı da ele alınabilir. Tüm bu hikayeler oldukça yavaş bir şekilde anlatılıyor. Gerçi üvey babasının olduğu sahnelerin neredeyse tamamında tansiyon oldukça yüksek ama neyse.
Burada bahsetmeden geçmek istemediğim bölüm Bag’in kısa süreli girip çıkarak anlatılan hikâyesi. Son derece serserice bir karar olsa da yeni tanıştığı bir kadınla evlenmek isteyen Bug kurbağasını kullanarak para kazanmak ister. Bunun için de sakin müziklere ihtiyacı vardır. Bu sahnelerde kullanılan müzikler (özellikle Coldplay’den “Yellow” parçası) filmin anlatımını inanılmaz güçlendiriyor. Birkaç kez farklı şarkıların uzun uzun kullanıldığı film neredeyse müzikal bir film olacak seviyede. Müzikal olacak seviyede diyorum çünkü yer yer karakterler de şarkılar söylüyor.
Özetle Bird sakin anlatımını bir kurbağanın yapacağı “üretim” dolayısıyla müziklere de borçlu diyebilirim.
Derinlikli Karakterler İyi Oyunculuklar
Filmin en güçlü yanlarından biri de birden fazla hikâyenin olmasını sağlayan karakterler. Bailey, Bug, üvey baba, Bird, Bird’ün ailesi… Tüm bu karakterler kendi başlarına oldukça derinlikli insanlar. Bunu bize hissettiren şey de şüphesiz oyunculuklar. Başrol Bailey’i canlandıran Nykiya Adams son dönemlerde izlediğim en iyi çocuk oyunculardan biri. Asla yapay olmayan hareketleri ifadesiz suratıyla beraber harika bir oyunculuğa dönüşüyor. Özellikle filmin ilerleyen sahnelerinde saçlarını kesmesi ve gözlerinin altına sürdüğü siyahlıklarla büyüyüşüne tanık oluyoruz. Ancak bu değişim sadece imajıyla alakalı değil. Zira gösterdiği oyunculuk da her sahnede değişiyor.
Bug’ı ise The Banshees Of Inisherin’deki “köyün delisi” türünden rolüyle akıllarımıza kazınan Barry Keoghan canlandırıyor. Keoghan, ne hippi ne de tam bir baba, ne serseri ne de aklı başında olan genç bir yetişkin olan Bug karakterine çok iyi hayat veriyor. Yer yer özellikle müzikli sahnelerde hikâyeye tempo katması da bir başka önemli özelliği.
Elbette bu bölümde anmadan geçemeyeceğimiz asıl karakter Bird. Franz Rogowski normalde sebebini bilmememe rağmen benim çok da sevdiğim bir oyuncu değil. Fakat bu rolündeki ifadesiz yüzü, sinir bozucu sakinliği ve hareketsizliği gibi rolünün gereklilikleri kendisine büyük bir hayranlık duymama sebep oldu.
Oyunculukların bu kadar öne çıktığı bir filmde bunun sebebinin ne olduğunu araştırmak gerekir. Filmi biraz araştırınca yönetmen Arnold’un senaryoyu kronolojik olarak çektiğini öğrendim. Bunun için de oyunculara senaryoyu parça parça vermiş. Yani oyuncular da filmdeki gelişmeleri bizimle beraber öğrenmiş ve buna bağlı olarak performanslarındaki değişimler ortaya çıkmış. Bunu daha önce sadece Kubrick’in kült korku filmi The Shining’in çekimlerinde yaptığını duymuştum. Bu açıdan da Andrea Arnold belli ki son derece mükemmeliyetçi bir yönetmen.
Empati ve Sempati Getiren Teknik
Bird’ün teknik açıdan iyi bir film olduğunu söyleyebilirim. Sadece kullanılan parçaların değil genel olarak müziklerin de iyi kullanıldığını düşünüyorum. Daha çok sakin müziklerin kullanıldığı filmde karakterlere daha çok yaklaşmamız için çalışılmış.
Kamera kullanımı ise istikrarlı ama “fazla” diyebilirim. Filmin neredeyse tamamında omuz üstü kullanılan kamera karakterlerin ensesinden bir an olsun ayrılmıyor. Robbie Ryan’ın kullandığı kamera seyirciye sürekli sallanan ve titreyen çerçeveler veriyor. Daha önce Poor Things gibi yer yer deneysel çerçevelerin olduğu bir filmde çalışmış Ryan, bu sefer son derece kısıtlı şekilde çalışmış. Yakın çekim kameranın kullanılması ve onun da bu kadar hareketli kullanılması elbette özellikle Bailey ile kurmamız gereken özdeşlikle alakalı. Ancak yine de Robbie Ryan’ın az da olsa kullandığı geniş çerçeveyi biraz daha fazla kullanmasını isterdim.
Kamera hareketleri hakkındaki düşüncelerim filmin görüntü yönetiminin kötü olduğunu düşündüğüm anlamına gelmesin. Çünkü tam tersine filmin görüntü yönetimi oldukça başarılı. Bunu henüz filmin ilk sahnesinde hissediyoruz. Bu sahnede Bailey elinde telefonuyla parmaklıkların arkasından gökyüzünde uçan bir kuşun videosunu çektiğini görürüz. Filmin ilerleyen sahnelerinden anladığımıza göre Bailey’nin videosunu çektiği bu kuş kendisinden başka kim olabilir ki?
Yılın İyilerinden
Üzerine çok daha kapsamlı çalışmalar yapmak istediğim coming of age türünün bu yılki belki de en iyi örneklerinden biri Bird. Olmayan bir ailenin çatışması, karakterin gelişimi, bir hayvan üzerinden karakterin gelişimi gibi pek çok incelikli detayın bulunduğu bir film.
Hemen her yıl favorim olan bir coming of age film vardır. 2023’de Monster, 2022’de Close ve Aftersun bu filmlerden olmuştu. Bird, bana göre bu yılın en iyi coming of age filmlerinden biri, hatta en iyisi oldu. Karakter gelişimini yavaş tempoda izlemek isteyenlere gönül rahatlığıyla tavsiye edebilirim.
Can Ahmet Çelik‘ın diğer yazılarına bakmak için buraya tıklayınız.
Daha fazlası için bizi Youtube, Twitter ve Instagram aracılığıyla takip edebilirsiniz.
Yorumlar